Blog gepubliceerd op www.ambt24.nl op 27 oktober 2014.
“Kun je niet even zorgen dat er nu eindelijk iets gebeurt met (vul een onderwerp naar keuze in)?” of “Hoe zit het nu precies met die nieuwe metrolijn, wanneer gaat die nou rijden?” Zo maar twee vragen die wij –in verschillende vormen- bij nagenoeg elke verjaardag wel een keer te horen krijgen. Er bestaan in de maatschappij verschillende verwachtingen ten aanzien van de overheid en dus ook ten aanzien van een ambtenaar. Deze verwachtingen veranderen in de tijd ook nog eens doorlopend en variëren per persoon en situatie. Hoe kan een ambtenaar zijn of haar rol binnen deze complexe en dynamische omgeving zo goed mogelijk invullen?
Het gekke is dat deze vraag vaak niet gesteld wordt, impliciet blijft of onbeantwoord blijft. In het publieke domein wordt vaak een oplossing gezocht op structuurniveau. Bijvoorbeeld door het herijken van doelstellingen en het herstructuren of kantelen van de organisatie om deze beter aan te laten sluiten op de wensen van de buitenwereld. De vraag is wat er dan wezenlijk verandert voor de publieke professional. Als er aandacht voor het individu is dan zie je regelmatig dat er sprake is van een normatieve benadering. Bijvoorbeeld door te beschrijven hoe het functieprofiel van deze “nieuwe”, “ideale” ambtenaar eruit ziet en welke gedragingen hierbij passen.
Wij juichen toe dat deze aandacht voor het individu er meer en meer is. Het functieprofiel van de ambtenaar kan houvast bieden, onder andere door het benoemen van vereiste competenties en inhoudelijke expertise waarover een professional met bijvoorbeeld een leidinggevende in gesprek kan gaan. En voor deze leidinggevende biedt het houvast bij werving, selectie, coaching en beoordeling. Zo een functieprofiel houdt echter lang niet altijd rekening met de uiteenlopende beelden en verwachtingen die bestaan over het zijn van een ambtenaar.
Gelukkig wordt er in de wereld van bestuurskunde al meer dan 150 jaar nagedacht over deze thema’s en kunnen ambtenaren van nu daar gebruik van maken. Op basis van een aantal bestuurskundige concepten, zoals het Weberiaanse denken over de bureaucratie, het New Public Management dat via bedrijfsmatige denken de overheid wilde moderniseren en de nu opkomende ideeën over bijvoorbeeld de netwerksamenleving en samen sturen (soms gedefinieerd als Whole of Government of Collaborative Government), kan een aantal ideaaltypische beelden van ambtenaren worden onderscheiden.
Met behulp van ideaaltypische beelden van de overheid en de daarbij horende ambtenaar kun je als ambtenaar inzicht krijgen in je eigen aannames en overtuigingen ten aanzien van je rol. Daarbij kan je dit ook gebruiken om aannames en verwachtingen te leren herkennen bij collega’s, leidinggevenden, opdrachtgevers en burgers. Zo wordt een nieuw kader geboden voor het handelen.
Dit conceptuele model kan helpen om zelf bij te dragen aan een verandering binnen een grote organisatie door binnen de eigen invloedssfeer stappen te maken op weg naar de ideale ambtenaar. Bovendien kunnen deze inzichten ook helpen om beter antwoord te geven op al die vragen op verjaardagen.
RONALD DERKS (www.ronaldderks.nl) is ambtenaar bij de gemeente Rotterdam en trainer, coach en spreker.
BAS VAN LEEUWEN (www.basvanleeuwen.nl), is ambtenaar bij de gemeente Amsterdam, gemeenteraadslid in Haarlem en trainer, adviseur en spreker.
Beiden hebben in 2012 de Master of City Administration bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur afgerond. Hun afstudeeronderzoek vormt de wetenschappelijke basis van de door hun ontwikkelde training ‘Op weg naar de ideale ambtenaar’.
