Een aantal keer per jaar begeleidt Ronald voor nieuwe medewerkers van Gemeente Arnhem de themabijeenkomst De Arnhemse Ambtenaar. In een vaak intensieve dag gaat hij het gesprek aan met deze nieuwe ambtenaren over wat het betekent om te werken voor een stad als Arnhem. Wat vind je zelf eigenlijk een goede ambtenaar en kun je herkennen hoe mensen om je heen dat zien? Hoe ga je om met vraagstukken als integriteit en hoe beweeg je op een goede manier tussen stad, bestuur en organisatie? Het concept De Ideale Ambtenaar dat Bas en Ronald sinds 2012 steeds verder uitwerken, gebruikt hij daarbij als leidraad.

Ontzettend leuk om te doen en goed te ervaren dat de gemeente Arnhem veel aandacht heeft voor de mensen die als ambtenaar een positieve impact op de stad kunnen maken. Bureaucraten, ondernemers en verbinders. Je hebt ze allemaal nodig!

Op deze dag leggen de deelnemers ook de ambtseed af, een feestelijk en toch ook beetje plechtig moment. We sluiten de dag altijd af met een gedicht, dit keer van de hand van Hendrik de Pecker.

Bron: https://www.ubrijk.nl/service/rijksconsultants/kennisplatform/overzicht/literatuur/de-ideale-ambtenaar-inzichten-voor-de-professional-in-de-publieke-sector

Rijksconsultant Sandra de Wit leest en recenseert boeken. Deze keer een boek over Ambtelijk Vakmanschap. Ze kijkt daarbij vooral naar de praktische bruikbaarheid ervan voor de Rijksoverheid. Deze keer is ‘De ideale ambtenaar:  inzichten voor de professional in de publieke sector’ van Ronald Derks en Bas van Leeuwen aan de beurt. Benieuwd of het ook iets voor jou is? Lees Sandra’s recensie!

Ambtenaar is drie in een

Derks en Van Leeuwen beschrijven in ‘De ideale ambtenaar’ hoe de rol van ambtenaar in de afgelopen decennia enorm is veranderd. Vroeger was het voor een ambtenaar vooral belangrijk om de regels nauwgezet en rechtvaardig toe te passen. In de laatste twintig jaar van de vorige eeuw kwam daar het resultaatgerichte denken bij, en tegenwoordig wordt van ambtenaren ook verwacht dat ze voortdurend in dialoog gaan met burgers, ondernemers en belanghebbenden. Als ambtenaar moet je inmiddels een integere bureaucraat én ondernemer én verbinder zijn.

Het boek bestaat uit twee delen: kennis, achtergrond en theorie en een praktisch deel. Het eerste deel beschrijft de bestuurskundige geschiedenis en de veranderende eisen die de samenleving stelt aan wat het betekent om een goede ambtenaar te zijn. Het tweede deel heeft een interactief karakter waarbij je de in het eerste deel opgedane kennis en inzichten kunt vertalen naar jouw eigen specifieke context. Daarnaast gaat het schrijversduo enkele malen uitgebreider in op het thema leiderschap: leidinggeven aan de ideale ambtenaar, hoe doe je dat?

De geschiedenis van het denken over wat een goede ambtenaar is, brengen de schrijvers, zeer toegankelijk geschreven, terug in drie ideaaltypische rollen:

De bureaucraat’: die ontstond in de negentiende eeuw onder invloed van de Industriële Revolutie, waarbij de overheid werd beschouwd als eerstverantwoordelijke voor het dienen van het maatschappelijk belang. De politiek heeft daarbij het primaat en de ambtenaren dienen plichtsgetrouw de politiek gemaakte keuzes uit te voeren.

‘De ondernemer’: de ondernemer van het New Public Management in de jaren ’80 van de vorige eeuw. Onder druk van maatschappelijke veranderingen werd het bovenstaande model bekritiseerd: het werd stroperig en ineffectief bevonden. Kapitalisme vierde inmiddels hoogtij en de processen en modellen van de private sector werden als effectief gezien om ook toe te passen op de overheid, inclusief contractafspraken, prestatieafhankelijke beloning en verantwoording en klantperspectief.

‘De verbinder’: de verbinder van de Public Value Creation stroming van begin deze eeuw. Kritiek op het New Public Management ontstond omdat er geen recht werd gedaan aan de steeds complexer wordende samenleving. De werkelijkheid is niet meer te vatten in alleen producten, kostprijzen en kengetallen. In Public Value Creation treedt de overheid op als partner en facilitator en ligt de nadruk op samenwerking om publieke waarde te creëren.

‘Een heel deel van het boek is gewijd aan het leren kennen van jouzelf als ambtenaar’

Bureaucraat, de Ondernemer en de Verbinder

De Bureaucraat staat voor onpersoonlijkheid, berekenbaarheid, formalisme, legitimiteit, legaliteit, rechtszekerheid, rechtsgelijkheid, verantwoording, integriteit, rechtschapenheid en neutraliteit. Verder is hier het begrip ‘kaders’ van belang. Goede instrumentele, morele en regelkaders definiëren de professionele ruimte voor een ambtenaar om het doel van zijn werkzaamheden te bereiken. Ze bepalen niet hóe het doel bereikt moet worden, maar wel binnen welke criteria.

De Ondernemer staat voor iemand met veel initiatieven en creativiteit. Hij neemt risico’s en is op zoek naar innovatie en vernieuwing. Andere woorden die hierbij horen zijn: effectief, efficiënt, klantgericht, resultaatgericht, ondernemend en competitief. Verder is hier het begrip drijfveer van belang: ook de ondernemer wil weten waarom die iets doet. Immers: Door te weten wat het resultaat van je handelen moet zijn en aan welk groter goed het bijdraagt, heb je een kompas in handen om te kunnen beslissen wat je wel of niet doet. Bovendien houdt het bereiken van het doel beloning in: beloning voor persoonlijke output (loon, plezier, status), beloning voor team-output (verbinding, loyaliteit, thuisgevoel, veiligheid) en beloning voor klant-output (gevoel van zingeving).

De Verbinder staat voor iemand met een grote eigen verantwoordelijkheid, omgevingssensitiviteit en het vermogen relaties aan te gaan. Deze procesgerichte netwerker is een inspirerende en overtuigende meedenker die de maatschappelijke meerwaarde centraal stelt. Verder zijn hier professionele vrijheid, veiligheid en een lerende organisatie van belang.

De schrijvers maken vervolgens op eenvoudige wijze inzichtelijk dat er geen vast recept of profiel is voor een ambtenaar dat altijd, in elke situatie en op elk moment opgaat. Wel kan een ambtenaar ernaar streven zo ideaal mogelijk te handelen op dat moment in die specifieke situatie. De waarde en het gedrag van de ideaaltypen zijn van groot belang voor het functioneren van de overheid en haar ambtenaren. Ze beschouwen de drie ideaaltypen eigenlijk als een soort superkrachten die je in een mix kunt inzetten in bepaalde situaties. De schrijvers stellen dan ook dat er niet één ideale ambtenaar is, maar in potentie honderdduizend ideale ambtenaren!

Bruikbaarheid voor de Rijksoverheid

Naast deze prettig weg te lezen schets van de historie en de drie ideaaltypen is er een heel deel van het boek gewijd aan het leren kennen van jouzelf als ambtenaar. Er zijn oefeningen met vragen, zoals ‘Wat is mijn beeld van de ideaaltypen?’, of ‘Waar ligt mijn voorkeur?’, en ‘Wat zijn mijn valkuilen en hoe kan ik die vermijden?’. Er is een fictieve casus in extrema (de benadering van de casus is steeds vanuit een ander ideaaltype) en er is een stellingenlijst die je koppelt aan een van de ideaaltypen. In het boek wordt aangegeven dat je ervoor kunt kiezen om de test online in te vullen op www.idealeambtenaar.nl, zodat je een visuele weergave van jouw voorkeuren kunt ontvangen. Dat is mij echter niet gelukt.

Sandra concludeert

‘De ideale ambtenaar’ heeft een heldere tweedeling: eerst historie en theorie en daarna de praktische toepassing ervan. Het leest makkelijk weg en heeft voor een ambtenaar herkenbare voorbeelden zoals de bouwfraude, of de Fyra-casus, maar bevat ook quotes van verschillende ambtenaren. Het geeft direct toepasbare inzichten, nuttige oefeningen en leerzame voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van het openbaar bestuur. Het is ontegenzeggelijk een aanrader voor beginnend ambtenaren of ambtenaren die na een aantal jaar weer eens ‘de temperatuur’ willen opnemen bij zichzelf. In het boek wordt tot slot in enkele regels nog aangestipt dat er een spanning kan zijn tussen het beeld dat je zelf hebt over de invulling van je functie en het beeld dat anderen ervan hebben. De auteurs geven aan dat slim taalgebruik (zoals het herkennen en gebruiken van de woorden die passen bij de ideaaltypen en deze bewust gebruiken) kan helpen om de aansluiting met je omgeving te verbeteren. Het boek (of een mooi vervolg erop?) zou voor mijn gevoel nog meer waarde hebben als er diepgaander bij dit onderwerp en de dialoog daarover zou worden stilgestaan.

Vanochtend tijdens de Week van de Samenwerking georganiseerd door Grenzeloos Samenwerken heeft Ronald namens ons een online inspiratiesessie De Ideale Ambtenaar mogen geven. Leuk om met een gevarieerde groep rijksambtenaren te verkennen wat een goede ambtenaar is. En hoe je die herkent, bij jezelf en bij anderen.

Wil jij met je team of afdeling ook op een interactieve manier met elkaar werken aan ambtelijk vakmanschap? Weet ons te vinden!

De pitch:
De wereld verandert voortdurend. Hiermee verandert ook de rol van de overheid en ambtenaren in de samenleving. Het aanbod van De Ideale Ambtenaar helpt jou als professional in de (semi)publieke sector om hier op in te spelen. We geloven in ambtelijk vakmanschap en houden in onze leergangen, workshops en lezingen rekening met jouw individuele omstandigheden. Geen blauwdruk dus, maar maatwerk gekoppeld aan jouw dagelijkse praktijk. Eerdere deelnemers ervaren ons aanbod als vernieuwend, energiek, sterk onderbouwd en goed toe te passen in de praktijk. Bas van Leeuwen en Ronald Derks, zelf doorgewinterde ambtenaren, zijn de drijvende krachten achter dit initiatief. Het model dat we gebruiken is opgebouwd rond drie ideaaltypische beelden van wat een goede ambtenaar is: de bureaucraat, de ondernemer en de verbinder.

De inspiratiesessie De Ideale Ambtenaar is een energieke, leuke en leerzame sessie die een waardevolle bijdrage kan leveren aan teamontwikkeling, organisatieontwikkeling, reflectie en dergelijke. Op een interactieve manier nemen we de deelnemers mee door de geschiedenis van de bestuurskunde en het denken over de rol van de overheid en dus ook ambtenaren. We gaan in op de specifieke eigenschappen van het ambtenaar zijn en bieden handvatten om vanuit trots en professionaliteit met jouw ambtelijk vakmanschap aan de slag te gaan.

Bezield en hopelijk ook een beetje bezieling gegeven! In alle hectiek heeft Ronald vanavond even een adempauze ingelast en is met met jonge ambtenaren van Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond in het altijd inspirerende Rotterdam in gesprek gegaan over De Ideale Ambtenaar. Een kroegcollege waarin Tim Vreugdenhil een mooi en hoopvol verhaal vertelde over het belang van voorbij de eerste berg te kijken naar de tweede berg.

Sta jij op je eerste of tweede berg? We leven in een wereld die ons vertelt dat we vooral persoonlijk geluk moeten nastreven: carrière maken, succes hebben en mooie spullen verzamelen. Dit is wat de auteur David Brooks de zogenaamde ‘eerste berg’ noemt die we vaak allemaal bewandelen. Maar als we op die top zijn aangekomen, of eraf zijn gevallen, kunnen we tot de ontdekking komen dat dát ons niet daadwerkelijk gelukkig maakt. We gaan verlangen naar dingen die er echt toe doen. Dan beklim je de tweede berg.

Op de tweede berg draait het niet meer om jezelf, maar om jouw relatie met anderen. Het gaat om een betekenisvol leven. Wat betekent het om verder te kijken dan jezelf en je op een groter doel te richten? Om onafhankelijkheid los te laten en afhankelijkheid te omarmen?

Wisten jullie dat de Gemeente Altena ontzettend leuke, enthousiaste, creatieve en betrokken jonge ambtenaren heeft? 

Wij sinds kort wel. In samenwerking met Jan Schellevis en Certus Groep heeft Ronald een aantal van hen een ochtend mogen meenemen door de wereld van De Ideale Ambtenaar. Soms vragende blikken, soms een glimlach van herkenning en soms hele rake opmerkingen over hoe je als ambtenaar je rol in het speelveld van samenleving, bestuur, politiek en eigen organisatie zou moeten invullen. Zelf bewust nadenken over wat het voor jou betekent om een goede ambtenaar te zijn, kan ontzettend waardevol zijn. Voor jezelf, collega’s, bestuurders en niet te vergeten de samenleving waar je voor werkt.

Bestuurskunde is de studie die zich richt op het functioneren van het openbaar bestuur. Studenten die deze opleiding volgen, gaan uiteindelijk vaak bij de overheid werken, of in elk geval op een plek waar zij dicht op de samenleving zitten. Om na je studie succesvol aan de slag te kunnen als ambtenaar helpt het een degelijke kennis te hebben van de theorie, maar het is minstens zo belangrijk om deze theoretische kennis in de praktijk toe te kunnen passen.

Daar leveren wij met De Ideale Ambtenaar graag een bijdrage aan. Een groep leden van de studievereniging Trinitas van de Haagse Hogeschool hebben als afsluiting van de week aan een inspiratiesessie deelgenomen. Samen hebben we de ontwikkeling van het openbaar bestuur in de laatste 1,5 eeuw doorgenomen. De rol van de ambtenaar is in die tijd erg veranderd. Dat is logisch, want de wereld verandert doorlopend en dat vraagt van de overheid dat deze zich aanpast aan de tijd.

Voor deze generatie van nieuwe, aanstaande ambtenaren zijn zingeving en maatschappelijke relevantie vaak een vanzelfsprekendheid als ze nadenken over wat ze zoeken in hun werk. Typisch elementen die de laatste tijd steeds nadrukkelijker terugkomen in de gevraagde rol van het openbaar bestuur. De overheid verbindt en maakt de totstandkoming van maatschappelijke waarde mogelijk, samen met de rest van de samenleving.

Maar om in het hier en nu als ambtenaar – of publieke professional – succesvol te kunnen handelen, helpt het om je geschiedenis te kennen en het goede uit het verleden te behouden en in te kunnen zetten. De Weberiaanse bureaucratie en het New Public Management hebben ook tegenwoordige jonge ambtenaren nog meer dan genoeg te bieden.

Herken de rollen, weet waar jouw eigen voorkeur en kracht liggen, en schakel tussen de rollen om samen met je omgeving tot mooie resultaten te komen. De Bureaucraat, Ondernemer en Verbinder bestaan steeds naast elkaar en verrijken elkaar. Natuurlijk, met de ene rol heb je meer dan met de andere. En soms zul je ontzettend geïrriteerd raken door iemand die sterk in een rol zit die jou minder ligt. Het kan je helpen om op zo’n moment even stil te staan bij de kwaliteiten die ook die rol in zich heeft. Soms om te overtuigen, soms om helder te krijgen dat er verschillende perspectieven zijn om naar die situatie te kijken.

Ambtenaar zijn is een mooi vak. Een vak dat waardering verdient en dat steeds mee moet groeien met de wereld om ons heen. Jonge, energieke bestuurskundigen kunnen deze ontwikkeling een positieve impuls geven als zij binnenkort binnen de overheid aan de slag gaan.

Het was een leuke, interactieve sessie die hopelijk nu en in de toekomst zinvol blijkt te zijn voor deze aanstaande ambtenaren!

3 ROLLEN WAAR JIJ ALS JONGE AMBTENAAR OP VOORBEREID MOET ZIJN

Link naar oorspronkelijke artikel

Hoe ziet de rol van de overheid er in de toekomst uit? Is jouw baan dan nog hetzelfde? En welke skills zijn belangrijk voor een ambtenaar om te ontwikkelen voor de toekomst? We praten met overheidsexpert Bas van Leeuwen over zijn visie op de rol van overheid en de ambtenaar van de toekomst.

Thema’s veranderen
Op de vraag of de overheid er over 10 jaar nog hetzelfde uitziet, zegt Bas van Leeuwen samen met Ronald Derks auteur van het boek De Ideale Ambtenaar stellig nee. “Er zijn altijd veranderingen. Maar ik kan de toekomst natuurlijk niet voorspellen. Vaak zie je in de media dat mensen zich de ene keer willen beroepen op regels en de andere keer vragen om uitzonderingen op die regels. In dat opzicht zal er niet veel veranderen. Maar thema’s veranderen zeker. Waar we de afgelopen 40 jaar meer en meer regels afschaften rondom het thema wonen, is de woningnood nu hét onderwerp waar gemeentes zich mee bezig móeten houden. De afgelopen decennia zagen maar weinig mensen dat dit onderwerp weer zo belangrijk zou worden als het gaat om de rol van de overheid.”

Dé vraag voor de toekomst
De vraag is nu: wat is het volgende onderwerp dat we niet zien aankomen? En wat betekent dit voor ambtenaren? Hoe stomen zij zich klaar voor toekomstige onderwerpen? “De overheid is de dienaar van de maatschappij. Haar rol is om maatschappelijke waarden te creëren en iets te bereiken voor een groep mensen. Als er iets gebeurt waar iedereen over praat op elke verjaardag, zoals dat nu met het woningentekort is, dan is het de taak van de overheid om in ieder geval na te gaan of ze zich daar mee bezig moet houden.”

Blijf om je heen kijken
Bas van Leeuwen geeft aan dat ambtenaren alert moeten zijn op wat er om hen heen en buiten de overheidsinstantie gebeurt. Binnen een stad, binnen een wijk en zelfs binnen een huishouden. Door alert te zijn zie je welke thema’s belangrijk worden en kun je je hierop voorbereiden. “Uiteindelijk, wanneer je naar de laatste 150 jaar bestuurskunde kijkt, zijn drie rollen die een ambtenaar helpen om de maatschappij in dit soort thema’s verder te helpen: de Bureaucraat, de Ondernemer en de Verbinder.”

• De bureaucraat, is vooral bezig met rechtmatig en zorgvuldig handelen, zorgen dat zaken transparant zijn en kloppen. Deze taken bepalen vaak het imago van de “klassieke” ambtenaar. 
• De verbinder is de ambtenaar die tussen de mensen staat. Hij of zij communiceert met de mensen en luistert naar behoeftes. Deze rol zien we steeds meer verschijnen. 
• De ondernemer ziet de burger als klant, streeft ernaar om doelen te halen, evalueert en herijkt om effectiever te werken. 

Welke rol pak jij?
Nu is natuurlijk de vraag: welke rol pak jij, welke rol past bij jouw als mens? En kun je rollen ook mixen? Bas: “Mixen is belangrijk. Ben je 100% verbinder, maar ken je de regels niet die de klassieke ambtenaar wel kent, dan wordt je werk erg lastig. Je kunt mensen namelijk stimuleren om iets te doen, maar als er regels zijn waardoor iemand nooit een vergunning kan krijgen daarvoor, is het verspilde energie en komt een burger nog niet verder. Een ambtenaar van de toekomst herkent alle drie de rollen en reflecteert daarop. Die reflectie is het allerbelangrijkst. Wat zie ik nu en hoe kan ik daarop acteren.”

Ontdek je kracht
Om te ontdekken welke rollen jij het beste kunt oppakken, moet je weten waar je goed in bent. Maar ook weten wat je niet zo goed kan. Hartstikke leuk natuurlijk, maar hoe ontdek je dit, als je nog niet veel werkervaring hebt? “Vraag mensen in je omgeving om feedback. Dit kunnen collega’s zijn, maar ook mensen in je privéomgeving of klanten”, aldus Bas. Stel hen dan wel open vragen en vraag door om echt tot nuttige feedback te komen. “Je kunt beter vragen ‘wat vond je van vandaag’ in plaats van te zeggen ‘ging goed hè’. Zo bouw je ruimte in om te reflecteren op je eigen kennis en kunde.”

Probeer nieuwe dingen uit
Bas vult nog aan: “En ken je eigen rugzak; weet wat je meegekregen hebt qua studie en opleiding. Duik ook wat dieper in je rugzak om verborgen krachten te ontdekken; blijf niet in het stramien hangen, maar probeer nieuwe dingen uit. Krachten komen naar voren als je trots bent op dingen die je doet. Organiseer vervolgens je omgeving rondom je krachten en zwaktes. Kies projecten die bij jou passen of werk in een team zodat jouw mindere krachten gecompenseerd worden door anderen. 

Zorg dat jij klaar bent voor de toekomst en ontdek welke rol er het beste bij jou past. “Maar welke rol jij ook pakt, als ambtenaar heb je echt een bijzonder rol, omdat je iets kunt betekenen voor de maatschappij. Hier mag je trots op zijn!”

Bas van Leeuwen heeft ruim 14 jaar in diverse functies voor de gemeente Amsterdam gewerkt. Sinds februari 2020 werkt hij als MT-lid Mobiliteit & Milieu voor de provincie Zuid-Holland. Samen met Ronald Derks beschreef hij zijn visie op de overheid en ambtenaar van de toekomst in het boek ‘De ideale ambtenaar’. Met informatie en opdrachten willen hij en Ronald de 900.000 Nederlandse professionals uit de publieke sector aan het denken te zetten over de waarden die zij de maatschappij brengen. Het boek helpt je ontdekken waar jouw kracht ligt als ambtenaar.